Jacek  Ropski

Naszło mnie to przy okazji jakiegoś egzaminu. Ktoś tam coś sobie gra, niby „uznany”, niby dobrze. Nawet nie „niby” – jest naprawdę w porządku, więc wpisuję te swoje punkty i tyle. Potem, co często się zdarza – klasyka: „a dlaczego tyle tylko punktów wyszło, co się tu nie podobało, przecież to było świetne/ciekawe/konkursowe/takie i owakie…”

Nie twierdzę, że tak jest zawsze ale to się zdarza. Jak nie w takiej postaci to w innej i zawsze sprowadza się to do pytania: „no to co się tobie/wam/panu/pani/państwu w tym wykonaniu nie podobało?”.

Jest taki termin „erotoman-gawędziarz” i zawsze mam wrażenie, że w takich chwilach to właśnie muzyczni-gawędziarze mają swoje pięć minut. Recytują wówczas oni pieśni pochwalne o pięknych i nieskończenie płynących typowo Brahmsowskich frazach, wygłaszają kazania o kreatywnych odcieniach piano, a nawet zauważają tak subtelne detale, że normalnie człowiek wstyd czuje jak mógł przeoczyć w 45 minutowym koncercie Beethovena tak wysublimowaną najwyższą szesnastkę tuż po literze H w I części. Kiedyś nawet myślałem, że to takie mądre i kto wie, może z czasem wyrobie w sobie tak wyszukany smak i niczym Tommy Lee Jones w „Ściganym” tropić będę owe detale, dzięki czemu moje uwagi wejdą na wyższy poziom.

Cóż, tak się jednak nie stało, co ma tę wadę, że na pytanie „co mi się podobało lub nie podobało” nie jestem w stanie udzielić odpowiedzi. Pal licho egzaminacyjne ocenianie – z reguły kontrowersyjnych sytuacji aż tyle nie ma, komisje są tak duże, że punktacja konkursowa podaje średnią i każdy rozsądny człowiek powinien umieć zmierzyć się z werdyktem. Oczywiście, zawsze zdarzają się „święte krowy” lub/i pieniacze którym wydaje się, że mają monopol na wiedzę i ocenianie, ale to temat na zdecydowanie inną opowieść…

Problem pojawia się jednak wówczas, gdy coś trzeba powiedzieć młodemu człowiekowi na pierwszej lekcji, konsultacji, po jakimś występie obcej osoby, widzianemu pierwszy raz nauczycielowi który oczekuje (bardziej lub mniej szczerze) rady.

Zrozumienie tego zagadnienia przyszło do mnie już dawno temu i nawet nazwałem je dla samego siebie mniej więcej tak, jak brzmi tytuł niniejszego wpisu. Dla części osób będzie to wiedza oczywista, część stwierdzi że to kolejne bzdury Ropskiego, ale kto wie, może ktoś coś z tego wyniesie dla siebie. W każdym razie, każdy z moich uczniów musiał w takich czy innych słowach usłyszeć ode mnie kiedyś następujące zdanie:

Dobra gra na instrumencie to nic innego jak perfekcyjne wykonanie setek, tysięcy malutkich elementów; zła natomiast – to ich niedopilnowanie.

Elementy te, to drobiazgi z pozoru niewiele znaczące, a każdy z nich potraktowany oddzielnie nie wydaje się aż tak ważny – to smyczek tylko lekko zjechał na gryf, nuta była odrobinę za krótka, wibracja zgasła pod sam koniec piano, a łokieć za mało wysunął się do przodu przy zmianie pozycji. To właśnie ta ich pozorna nieszkodliwość sprawia, że grający są wobec siebie tak „wyrozumiali” przy ćwiczeniu oraz w ocenie własnej produkcji i tak oczywistych błędów nie słyszą. To dlatego właśnie Heifetz był Heifetzem, bo dosłownie każdy element jego gry był perfekcyjny, a Kevinek z Vb jest Kevinkiem, bo „skupił się” tylko na opanowaniu pamięciowym i takim „ładnym graniu z rozmachem” jak zalecił mu nauczyciel.

Jak zatem nie być pobłażliwym wobec siebie, ale tak naprawdę a nie tylko dla picu? Tu bez wątpienia główne zadanie przed nauczycielem do czego jeszcze przejdę. Jest jednak coś, co może robić każdy, bez względu na swój stopień zaawansowania czy też na profesjonalizm lub jego brak u pedagoga. Tu też posłużę się przykładem z mojej pracy:

Czy wiesz – pytam ucznia – gry jakiego skrzypka najbardziej nie lubię i nie toleruję? To Jacek Ropski. I ty masz być wobec siebie największym krytykiem i złośliwcem. Nie ma nic dobrego – od chwalenia będzie być może kiedyś słuchacz, nie ty!

Teraz właśnie gotują się z oburzenia i ostrzą widły niczym na Shreka wszyscy nauczyciele-zagłaskiwacze, a także przeróżni twórcy „memów” jakie to „szkoły są złe”, „zabijają osobowość, uczą chorego porównywania i niezdrowej rywalizacji”, a przecież „Einstein miał już w podstawówce problemy, więc i moja Jessiczka zostanie Mutterową tylko potrzebuje wsparcia i motywacji, bo jak wraca z niemieckiego, karate i jest jeszcze przed kursem garncarstwa to już jest taka zmęczona, że na skrzypcach to tak pogra 15 minut, chyba że tato zapomni wyjąć ich z bagażnika naszej BMW”.

Nauczycielom na to nie powiem nic, bo prawdę mówiąc to, co dzieje się od lat w szkolnictwie nie napawa optymizmem i z trwogą wieszczę zbliżający się koniec tej profesji, a przynajmniej w takim kształcie jaki znamy i pamiętamy. Niestety w dużej części są sami temu winni, bo czy to z wygodnictwa, czy z odgórnej presji pozwolili sobie wejść na głowę rodzicom i ich latoroślom, ale i to jest temat na oddzielny tekst.

Tym jednak, którzy twierdzą, że to ma być taki fajny, lekki i przyjemny „sport”, że to przecież takie pogranie muzyczki, że nie każdy ma być zawodowcem, odpowiem w kilku punktach:

• Szkołę II stopnia kończy się jak szkołę zawodową – uczącą zawodu. Czy gdyby do willi rodziców Jessiczki przyszedł na wymianę muszli klozetowej zawodowiec-hydraulik, a efektem jego działalności byłyby rozlane po całej łazience fekalia, to uznać już go można za zawodowca? Ewentualnie jaką wiedzę na temat wymiany klozetu miałby pogłębić na dalszych studiach?
• Pisząc się na ten „sport” (a przecież idąc do szkoły średniej o takim profilu to chyba myśli się o przyszłości w zawodzie?) całe życie podlegać się będzie bezustannej ocenie i porównywaniu do innych i to w tak bezlitosnym i często niesprawiedliwym wykonaniu, że warto o tym wiedzieć już na starcie.
• Jeśli ma być tak fajnie, tak miło żeby sobie pomuzykować u babci na imieninach, to chyba lepiej iść na medycynę lub prawo – widziałem mnóstwo zespołów złożonych z niemieckich lekarzy grających dla przyjemności na własnych instrumentach za grube setki tysięcy euro.

Wrócę jednak do bycia wobec siebie samego największym katem.

W dzisiejszych czasach wszechobecny przekaz jest następujący: ma być lekko, łatwo i przyjemnie. Chcemy coś – klik, kredyt, nie trzeba zbierać, odkładać. Szkoła – ma dać gotowe rozwiązania a,b,c,d lub klucz według którego należy coś rozwiązać. Prawie zawsze taka postawa towarzyszy też nauce gry na instrumencie – daj mi „pięć uwag na krzyż” i będę grał/a jak młody bóg. Niestety nie ma tak łatwo – nauka gry na instrumencie to lata poszukiwań, setki tysięcy monotonnych powtórzeń tych samych ruchów, błądzenia niekiedy po omacku by nagle załapać coś, co wydawało się nieosiągalne.

Młodych ludzi torpeduje się dzisiaj różnymi internetowymi inicjatywami (kolejne pokłosie tak zwanej „pandemii”), w których to muzycy „z pierwszych stron gazet” i z tysiącami kciuczków na fejsbuniu prowadzą z nimi zajęcia online. Wszystko jest tam oczywiście wspaniale, dosłownie kilka „muzycznych detali” i będzie cud, miód i malina. Młodzi ludzie zachwyceni, bo dowiedzieli się, że są świetni, poznali różne „teorie trzeciej frazki” i jest spoko. Chcą tego jeszcze więcej, bo chcą słyszeć, że są dobrzy, że jest super – kto chciałby słyszeć, że jest sporo do poprawy, że trzeba zrobić to w taki sposób, a tamto w inny i wtedy będzie lepiej? Mamy już nawet „konkursy” gdzie praktycznie każdy los wygrywa, a organizatorzy oficjalnie przyznają, że chodzi o „motywację i mobilizację” – jako żywo widzę scenę z „Misia” – „Markowi Złotnickiemu za zajęcie pierwszego miejsca (…) Chłopak tak się garnie do sportu, niech ma na zachętę”.

Niestety, zmiana siebie wymaga wyjścia ze strefy komfortu, strefy pochwał i pseudo-uwag będących w zasadzie pochwałami. Gdyby tak świat funkcjonował, w takiej miłej i fajnej bańce, to po dziś dzień mieszkalibyśmy w jaskini, bo w sumie jest tak fajnie, a tam na zewnątrz to drapieżnik czeka.

Jak zatem wyglądać powinna praca z uczniem, by można uznać ją za spełniającą wymagania „techniki 1001 pierdółek”? Dla osób które o 07:00 rano potrafią wyrecytować w tempie Motto Perpetuo dźwięk po dźwięku będzie to „oczywista oczywistość” i tylko uśmiechną się pod nosem:

Musi być kompleksowa, obejmująca absolutnie każdy element gry. Bezlitosna – nie przepuszczająca żadnego uchybienia. Po prostu należy pilnować WSZYSTKIEGO.

„Ale ja pilnuję wszystkiego” ktoś powie – no cóż, tu już wkraczamy w obszary bardzo indywidualne, czyli kto co słyszy, jakie jest jego przyzwolenie na usterki, na bylejakość.  Jeden usłyszy oczywistą wpadkę w połowie strony, inny usłyszy niedoskonałości w każdej linijce, a jeszcze inny będzie wałkował jeden takt. Co więcej jeden skupi się tylko na fałszywych nutach, inny (wariat i maniak bez wyobraźni) uważać będzie, że należy wibrować każdą nutę, a kolejny będzie krążył wokół ucznia jak rekin dookoła swojej ofiary kontrolując co się da w mechanice gry.

Z powyższym nierozerwalnie wiąże się najważniejsza chyba umiejętność, potrzebna zarówno nauczycielowi jak i uczniowi czy potem dojrzałemu muzykowi. Uparcie powtarzam to każdemu uczniowi:

Musisz znać siebie i wiedzieć, który element poprawisz za minutę, który po godzinie ćwiczenia, który na następną lekcję, a który „ruszy” dopiero za kilka miesięcy.

To żadna sztuka nie „puścić kogoś z pierwszego dźwięku” jak to zwykło się mawiać. Na upartego i Heifetz’a można by tak godzinkę przetrzymać w początku Vieuxtemps’a – a to za krótka nuta, a to wibruj drugą bardziej, a to połącz strunki ze sobą… Tylko po cholerę? Owszem, raz na jakiś czas dobrze jest tak każdego „przeorać” – dobrym, pracowitym uczniom daje to wiele do myślenia i działa odświeżająco, a „cwaniaczki-pewniaczki” szybciutko ustawia do pionu.

Wracając jednak do sedna: o czysty półton walczmy do upadłego tu i teraz; nie wybijanie ostatniej nuty da się przypilnować w pierwszym zagraniu; płynnym szesnastkom dajmy kilka dni na wejście w palce w tempie; na błyskotliwe przebiegi tercjowe przyjdzie nam chwilę poczekać, a staccato od zera samo się nie zrobi i czekajmy na nie cierpliwie dłużej.

I tak z „teorii 1001 pierdółek” mniej lub bardziej płynnie przeszedłem do Jessiczki i Kevinka, byłem niemiły dla głaszczących ich nauczycieli, wieściłem rychły koniec szkolnictwa artystycznego a także zawitałem do jaskini Homo sapiens fossilis. Cały ja.

A jeśli komuś przychodzi do głowy pytanie: „dobra cwaniaczku, a jak pracować z kimś mniej zdolnym lub niezdolnym” – odpowiadam: tak samo jak z najzdolniejszym. Po pierwsze nigdy nie wiemy tak naprawdę jakie pokłady drzemią w każdym z nas, a po drugie nawet jeśli nie pójdzie tą drogą bo po prostu się do tego nie nadaje, to pozna wartość dobrej pracy! 

#zostanwdomu ma jedną, wielką wadę – z nudów sięgam po telefon i robię coś, czego normalnie nigdy bym nie robił – czytam co tam ludzie „w internetach” wypisują. W przeciwieństwie do moich znamienitych koleżanek i kolegów „po fachu”, polityką zajmować się nie będę. Już i tak mamy nadmiar skrzypków-ekonomistów, kontrabasistów-konstytucjonalistów, wiolonczelistów-solidarnych z dzikiem i pianistów-stojących murem za jurkiem, bolkiem czy innym kornikiem z Puszczy Białowieskiej. Każdy kto mnie zna ten wie, jak nieprzerwanie od prawie 20 lat wierny jestem swoim poglądom, a wszelkie manifesty polityczne wygłaszane publicznie w sieciach społecznościowych uważam za żenujące. Poza tym muzyk, podobnie jak aktor – cytując Kazimierza Dejmka – „jest od grania, jak dupa od srania”.

Nie mogę natomiast  przejść obojętnie obok PSYCHOZY, jaka ma miejsce w ostatnich dniach w związku z tzw. zagrożeniem epidemicznym i (podobno) wpływem tej sytuacji na kondycję szkolnictwa artystycznego i nauczania gry na instrumencie.

Wysyp porad jak prowadzić zajęcia przez Internet można jeszcze znieść, wszak ludzie mają różne hobby, którymi czują potrzebę podzielenia się ze światem. Przyznać jednak muszę uczciwie, iż jestem bardzo zdziwiony, że nikt nie poszedł jeszcze o krok dalej i nie proponuje lekcji ze skrzypkiem i pianistą jednocześnie (Subito Lutosławskiego byłoby takie fajne do „zgrania” za pośrednictwem wideokonferencji) albo na przykład zajęcia kwartetu smyczkowego – to by mogło być ciekawe – każdy grający w swoim domu a nad tym wszystkim czuwa, dbający by piony się zgadzały prowadzący! Wierzę w pomysłowość wielu naszych dzielnych pedagogów, zwłaszcza tych młodszych, tych cool i idących z duchem czasu!

Tym jednak, co sprawia że szlag człowieka trafia, jest zachowanie tych, którzy mają wszelkie predyspozycje by o poklask zabiegać na scenie a nie w sieci. Z jednej strony mamy już sporo, nie bójmy się tego słowa – OFERT lekcji zamieszczanych w mediach społecznościowych przez skrzypków-celebrytów, którzy w panującej sytuacji zwietrzyli biznes. Część z nich jest już nawet na tyle dobra, że przeprowadza testy połączeń komunikatorów internetowych na potrzeby zajęć. Z reguły wygrywa Apple – wiadomo, więc dobrze by było przed taką lekcją pożyczyć od kogoś ajfona, wtedy najprawdopodobniej wyniesiemy najwięcej (+20 do techniki i +10 do frazy). Dopisek jednego z celebrytów: „Zapraszam. Ewentualne szczegóły na priv” z pewnością dotyczy szczegółów czysto technicznych – jakieś ustawienia aplikacji, oświetlenia, modelu telefonu, itp.

Z drugiej strony mamy natomiast dramatyczne i pełne grozy, drążące najgłębsze pokłady ludzkiej egzystencji odezwy do Rodaków. Nasza najwybitniejsza skrzypaczka i Skarb Narodowy, pełnym powagi głosem apeluje do „nauczycieli i profesorów”, do ludu pracującego miast i wsi, o niepozostawianie uczniów bez opieki!

Wynika z niego, że autorka jest albo kompletnie oderwana od rzeczywistości i tego jak wygląda prawdziwa, zaplanowana na długi czas praca z uczniem albo jest to po prostu cyniczny marketing
w dzisiejszym wydaniu i wykorzystywanie obecnej sytuacji do przypominania o sobie – „obsikiwanie terenu” i odgrywanie roli zatroskanej o los młodzieży ich starszej koleżanki „po fachu”. Obstawiam drugą opcję o czym świadczą oklaski środowiska.

Wracając jednak do sedna, obecna sytuacja pokazała moim zdaniem prawdziwe oblicze części szkolnictwa artystycznego w zakresie nauczania gry na instrumencie. Skoro duża część uczących prześciga się w dramatyzowaniu i pomysłach jak tu teraz „edukować”, w czym wtórują im różnej maści instrumentaliści-celebryci, to nasuwa się pytanie: jak pracujecie w ciągu roku, że dwutygodniowa – póki co – przerwa ma sprawić, że nikt już nie będzie potrafił grać na instrumencie?

Rozumiem, że w lipcu możemy się spodziewać podobnego wysypu dramatycznych apeli – to przecież będą dwa miesiące bez lekcji w szkołach, ponad trzy miesiące na Uczelniach i uczniowie wrócą trzymając smyczek w lewej ręce! A wydawało mi się zawsze, że głównym zadaniem uczącego jest takie przygotowanie ucznia do zawodu, by ten wiedział co robić i przede wszystkim jak ćwiczyć, gdy zostanie sam i to nie na dwa tygodnie, a na całe swoje artystyczne życie…

Dzięki COVID-19 okazało się, że:

– przesłuchanie nagrania ucznia, które ten zrobi i prześle nauczycielowi do sprawdzenia jest czymś ekstra wyjątkowym i trzeba robić teraz z tego ogólnokrajową akcję,

– odebranie telefonu od ucznia i poradzenie mu co i w jaki sposób ma ćwiczyć jest czymś niespotykanym zatem koniecznie trzeba o tym napisać,

– opracowanie nut lub przejrzenie propozycji palcowania czy też smyczkowania przesłanego przez ucznia jest czymś o co trzeba apelować na Instagramie,

– zasugerowanie i podesłanie ciekawych nagrań do przesłuchania, książek o grze na instrumencie do przeczytania nigdy się nie zdarza dlatego konieczne są internetowe akcje uświadamiające.

Rozumiem zatem, że normalnie w ciągu roku zajęcia trwają zawsze 45 minut, pracy nigdy nie przynosimy do domu, nuty opracowujemy tylko na lekcji, telefonu od ucznia nigdy nie odbieramy (chyba że dzwoni, że go nie będzie – wtedy wiadomo), nagrania ucznia nigdy nie przesłuchujemy, dodatkowych zajęć nigdy nie robimy, o tym jakiego nagrania powinien sobie posłuchać nawet nie rozmawiamy, książek żadnych nie podsuwamy…?

Ludzie, nie róbcie z siebie wariatów!

A Wy, moi młodsi koledzy i koleżanki – smyczkowcy, nie dajcie się zwariować!

Pamiętniki pisze się wtedy, gdy się jeszcze coś pamięta. Zaraz, zaraz… Miał być blog o grze na skrzypcach a nie żaden pamiętnik! Miał być i będzie, ale czy mogę napisać coś o skrzypcach 
i mojej wielkiej, pełnej miłości ale też i wyrzeczeń przygodzie z nimi w oderwaniu od wspomnień? Wspomnień o ludziach, którzy zapisali się w mojej pamięci w sposób szczególny? Bez wspomnień o wydarzeniach, które mimo upływu lat tkwią we mnie głęboko i tkwić będą do końca życia?

Chciałbym, by to miejsce nie było tylko i wyłącznie archiwum moich zapisków o tym, jak przesunąć łokieć by kwinty lepiej brzmiały czy też dlaczego wibrowanie podczas gry po pustej strunie g w pierwszej części Koncertu Brucha uważam za idiotyczne… Jest tyle innych zagadnień, pozornie odległych od gry na instrumencie, o których zapominamy, a które kształtują człowieka czyniąc go dobrym i wrażliwym muzykiem. Niestety w dzisiejszych czasach z każdego zakamarka wszyscy przekonują nas, że liczy się tu i teraz, że wszystko można osiągnąć w zasadzie samymi chęciami, że niezależnie od tego co mówią inni jeśli masz lajki to jesteś kimś, a ci którzy uważają inaczej są po prostu zawistnymi hejterami którzy nic w życiu nie osiągnęli. Na nasze (nie)szczęście zawód muzyka – instrumentalisty jest szczególny 
i wymaga harmonijnego rozwoju całej osobowości, gdyż jak żaden inny obnaża wszelkie braki: człowiek głupi – gra głupio, nieinteligentny – nieinteligentnie, pozbawiony uczuć – bez serca, niechlujny – niechlujnie, przemądrzały – jakby kij umieszczono mu w pewnej części ciała…

Właśnie dlatego będę starał się powspominać czasy, gdy nie było jeszcze takiego przyzwolenia na głupotę i bylejakość w muzyce jak dzisiaj. Postaram się przywołać sylwetki osób, z których wielu już nie ma na tym świecie, a które wniosły do mojego skrzypcowego życia tak wiele, że nigdy o nich nie zapomnę. Pewnie niejednokrotnie wspomnę i innych bohaterów mojej historii, lecz żeby nikogo z nich nie urazić, ani nie wprawić w zakłopotanie pozostaną oni bezimienni.

A o kwintach i pustej strunie też będzie. Pewnie nawet więcej…

jr